تاریخچه گردشگری

چنین به نظر می‌رسد که جهانگردی، پدیده‌ای نو در تاریخ زندگی بشر است، در حالی که این صنعت یا نهاد، در تاریخ زندگی جمعی ریشه‌ دارد و از دوره‌های بسیار کهن، صورت‌های مختلف جهانگردی و گردشگری وجود داشته است.

از گذشته‌های دور مردم به منظور خرید، گشت و گذار، بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ، با ابتدایی‌ترین وسایل به سفر می‌رفتند. آنان اغلب در قالب کاروان و بطور دسته‌جمعی سفر می‌کردند. بسیاری از این کاروان‌ها راهنمایانی نیز داشتند.  سفرهای فردی نادر و خطرناک بود. شاید بتوان سومریان را اولین قومی دانست که اقدام به سفرهای تجاری می‌کردند. در مصرحدود پنج هزار سال پیش سفرهای دریایی آغاز شد.

پس از اختراع چرخ، ارابه‌هایی ساخته شدند که گاوهای نر و گورخرها آنها را می‌کشیدند. تا پیش از آن، آدمیان چه پیاده و چه سواره، راه خود را از میان ناهموار‌ی‌ها می‌گشوند و چهارپایان خود را نیز به دنبال می‌کشیدند. اما چرخ و ارابه‌های چرخدار را از هر راهی نمی‌توانستند عبور دهند. به همین منظور راه‌ها ساخته شدند. اورها، بابلیان، مصریان، ایرانیان و یونانیان در این زمینه پیشگام بودند. «ایرانیان که امپراطوری آشوری را شکست دادند، اقدام به توسعه سیستم راه‌سازی نمودند و کالسکه‌هایی ساختند که در مسافرت و حمل و نقل به کارگرفته شدند.» (چاک‌وای، 1385، 26) هرودوت می‌نویسد «از سارد، پایتخت لیدی تا شوش، پایتخت هخامنشی در کنار راه شاهی که 2500 کیلومتر طول آن بود، 111 کاروانسرا ساخته شده بود. انسان با طی مسافتی حدود 30 کیلومتر در روز، می‌تواند طی 90 روز مسافرت خود را به پایان برساند. (هرودوت؟ ...الوانی، 1385: 38)

ساختن و اداره کردن 2500 کیلومتر (به روایت پروفسور گیرشمن، 2883 کیلومتر) از افتخارات ایرانیان به شمار می‌آید.(منبع؟) اسکندر مقدونی که در 326 سال پیش از میلاد به ایران و هند لشکر کشید، در این دو کشور با راه‌های آباد روبرو شد. در ایران تمام شهرها و ایالات به وسیله جاده‌هایی به پایتخت، یعنی شهر شوش، متصل می‌شدند. تاریخ بناهای این راه‌ها، بین سال‌های 500 تا 400 سال پیش از میلاد بوده است. رومی‌ها از سال 150 سال پیش از میلاد شروع به ساختن راه‌ها کردند و بعدها در این زمینه گسترده‌ترین شبکه راه‌ها را در دنیای باستان به وجود آوردند.

 گرچه آتن از نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلاد به شهری با جاذبه‌های فراوان برای گردشگری تبدیل شده بود. اما امپراطوری روم با ثروت و امکاناتی که برای مردمانش فراهم کرده بود و جاده‌ها و جاذبه‌های گردشگری و امکانات اقامت مسافران، جزء اولین کشورهایی بود که نوعی از گردشگری را پایه‌گذاری کرد که به سبک و سیاق گردشگری امروزی بسیار نزدیک است. «رومی‌ها برای دیدن بناهای تاریخی مانند معابد مشهور در مدیترانه به ویژه اهرام و آثار تاریخی مصر سفر می‌کردند. یونان و آسیای صغیر محل بازی‌های المپیک، آب گرم‌های طبی، استراحتگاه‌های ساحلی، تماشاخانه‌ها، جشن‌ها و رقابت‌های پهلوانی از جاذبه‌های گردشگری آن دوران به شمار می‌آید (الوانی، 1385: 19).

در قرون‌های چهارم و پنجم میلادی با سقوط امپراطوری روم، امنیت سفرهای تفریحی و گردشگری در اروپا دچار بحران شد و از فروپاشی این امپراطوری (یعنی آغاز قرن وسطی) تا دورۀ رنسانس (تا قرن 14 م) سفر در اروپا با خطرات بسیار همراه بود. مهم‌ترین حادثه قرون وسطی در اروپا را می‌توان جنگ‌های صلیبی دانست. در پایان قرون وسطی، بسیاری از زائران به زیارتگاه‌هایی مانند Canterbury در انگلستان و سنت جیمز در Composteia سفر می‌کردند. عده‌ای اندک شمار نیز به سفرهای طولانی، پرهزینه و اغلب خطرناکی چون سرزمین مقدس می‌رفتند(الوانی، 1385: 27). یکی از عواملی که سفر را در دنیای باستان توسعه داد تجارت کالا علی‌الخصوص ابریشم و ادویه‌جات بود که از شرق به غرب حمل می‌شد و برای این منظور جاده ابریشم احداث شد که تا قرن‌ها محل عبور تجار، مسافران و نمایندگان حکومت‌ها در زمان‌های قدیم بود. «این راه که باید آن را مهم‌ترین شاهراه بازرگانی دنیای قدیم دانست، از دروازه یشم در دیوار چین آغاز می‌شد و از دو طریق تورفان (راه شمال) و ختن (راه جنوبی) به کاشغر می‌رسید و پس از عبور از فلات ایران و گذشتن از بین‌النهرین، به سوریه و سپس به  بندر انطاکیه در کنار دریای مدیترانه می‌پیوست» (الوانی، 1385: 44). مارکوپولو Marco Polo جهانگردی که در قرن سیزدهم از ایتالیا به چین سفر کرد، بیشتر مسیر خود را از این طریق طی نمود او از کشورهایی مثل ایران، هند و چین عبور نمود. وی نخستین سیاحتگر غربی بود که با سفرنامه‌اش، تعداد بسیار زیادی از مردم را به جهانگردی علاقمند ساخت.

تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول می‌کشید توسط دیپلمات‌ها، بازرگانان و دانش‌پژوهانی که به سراسر اروپا – به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا – سفر می‌کردند، پدید آمد. کاروان‌های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی دارای ساختار و سازمان منظمی گردید و «گراندتور» نامیده شد. این کاروان‌ها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند (همایون، 1384، 63).

شکل ....دوره‌بندی تاریخ گردشگری از نظر مورفی

                    منبع: (ماو فورث و مانشا 83:1998)

منبع:

١- یعقوب زاده، رحیم . جزوه درسی برنامه ریزی توریسم، جزوه برای شرکت کنندگان در آزمون کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی توریسم، تهران،  انتشارات کیان فردا، 1388